این مسجد ومدرسه از جمله بناهای مذهبی و تاریخی شهر زنجان است، که در محله قدیمی معروف به فخیم الدوله واقع در بافت تاریخی شهر قرار دارد این بنا توسط استاد اسماعیل بنا و به سفارش یکی از بانوان متمکن در اواخر دوره قاجار ساخته شده است.
مسجد و مدرسه خانم می تواند جایگاه خاص و منحصر بفردی را داشته باشد، در میان آثار تاریخی بر جای مانده در کشور ما، این برتری از یک سو از نقطه نظر سبک معماری و شیوه و تکنیک تزئینی می باشد که به بهترین شکلی گویایمعماری دوره قاجار است.
وجود مناره های قطور و کوتاه بر فراز سردر زیبا که دارای تزئینات بدیع آجر کاشی است و قابل مقایسه با مناره های مدرسه سپهسالاران تهران است و تزئینات پرکار بخش اعظم درگاه ورودی همچنین سطوح فوقانی حجره های مشرف به میانسرا که با یک عقب نشینی نماهایی با قوس جناغی، هلالی بوجود آورده مزین است به نقوش هندسی، گل و بوته که عموما با رنگهای رایج در دوره قاجار یعنی رنگهای زرد، نارنجی، سیاه و سفید و صورتی رنگ آمیزی شده است، تمامی این شیوه های معماری و موتیفهای تزئینی منحصرا مشخصه معماری دوره قاجار است.
مسله دیگر که شاخص اینمسجد و مدرسهمی تواند باشد این است که ساخت مساجد و مدارس و بعضا بناهای عام المنفعه از سوی بانوان متدین و مقتدر در طول تاریخ جامعه ما سابقه ای بس طولانی دارد، این امر بر ارزش و اعتبار و جایگاه وی‍ه این بنای مذهبی بیش از پیش افزوده است.
برای مثال می توان مدرسه مادر شاه یا مدرسه چهار باغ اصفهان را ذکر کرد که به دستور مادر شاه سلطان حسین صفوی به تاریخ 1114 ساخته شده است که با گذشت بیش از چهار قرن همچنان اعتبار و پویایی خود را در عرصه فرهنگ و معماری حفظ کرده، همچنین بنای مسجد با شکوه گوهر شاد در مشهد که به درخواست همسر شاهرخ تیموری بنا شده ، و نمونه های دیگر که بیانگر حضور و نفوذ گسترده و مقتدرانه زنان ما در عرصه جامعه از دوار و از منه قدیم بوده تا کنون.
تاریخ ساخت این بنا به استناد کتیبه سردر در این بنای مذهبی به سال 1322 هجری قمری باز می گردد، که به درخواست جمیله خانم دختر حسین قلی خان ذوالفقاری نظام الدوله خواهر ذوالفقار خان اسعد الدوله ساخته شده.
همچنین به موجب وقفنامه آن که در 22 محرم الحرام سال 1326 هجری قمری تنظیم گردیده، این بانوی مجلله که قبل از اتمام و انجام ساخت بنا وفات نمود و دختر خود به نام قمر تاج خانم را بعنوان اولین و نخستین متولی آنجا برگزید.
میانسرای مسجد خانم هشت ضلعی می باشد که در ضلعهای شرقی، غربی و شمالی آن 12 حجره برای سکونت طلاب علوم دینی ساخته شده است.
تور مجازی:
http://zanjan.ichto.ir/Default.aspx?tabid=3346
